Gabinet doktora Caligari / Das Cabinet des Dr. Caligari (1920)

reżyseria	Robert Wiene
scenariusz	Carl Mayer / Hans Janowitz
gatunek	Horror / Niemy
produkcja	Niemcy
premiera	26 lutego 1920 (świat)
dystrybucja	Vivarto
studio	Decla-Bioscop AG
data produkcji	1920
tytuł oryg.	Das Cabinet des Dr. Caligari
inne tytuły	Gabinet doktora Caligari Polska Das Cabinet des Dr. Caligari (alternatywna pisownia) Niemcy The Cabinet of Dr. Caligari Miedzynarodowe (tytuł video) Australia USA

Do prowincjonalnego miasteczka przybywa wędrowny hipnotyzer (Werner Krauss). Jego medium, somnambulik Cezar (Conrad Veidt), jest główną atrakcją jarmarcznego show. Wkrótce w miasteczku zaczynają ginąć ludzie. Przyjaciel jednego z zamordowanych, Francis (Friedrich Feher), odkrywa ponury sekret - hipnotyzer jest reinkarnacją morderczego doktora Caligari, który zabijał, posługując się medium. Sytuacja nie jest prosta, gdyż Francis trafia za Caligarim do zakładu psychiatrycznego.

W roku 1783 mistyk zwany doktorem Caligari (Werner Krauss) odwiedził wiele miasteczek w północnych Włoszech w towarzystwie lunatyka imieniem Cezar (Conrad Veidt). Przez wiele miesięcy miasteczka żyły w panice spowodowanej serią morderstw, popełnionych w podobnych okolicznościach. Teraz, po ponad 100 latach, historia nieoczekiwanie powtarza się. W małym niemieckim miasteczku Holstenwall właśnie odbywa się kiermasz. Jedną z atrakcji jest gabinet doktora Caligari, w którym atrakcją jest lunatyk imieniem Cezar. Tej samej nocy w miasteczku popełnione zostaje morderstwo, a wkrótce następne. Podejrzenie pada na lunatyka Cezara, czy jednak słusznie?

Film opowiada historię szalonego doktora Caligari (Werner Krauss) i jego wiernego somnambulika Cezara (Conrad Veidt) oraz ich powiązań z serią zabójstw w małym niemieckim miasteczku Holstenwall. Większość fabuły przedstawiona jest jako retrospekcje jednego z bohaterów - Franzisa (Friedrich Fehér). Franzis wraz ze swoim przyjacielem Alanem (Hans Heinrich von Twardowski) udaje się do jarmarcznego gabinetu doktora Caligari. Tam są świadkami pokazu przebudzenia somnambulika - postaci, która śpi od urodzenia. Caligari zapewnia, że Cesare może odpowiedzieć na każde zadane mu pytanie. Gdy Alan pyta go jak długo będzie jeszcze żył, Cesare odpowiada, że umrze następnego dnia.

Gabinet doktora Caligari to czołowy przedstawiciel ekspresjonizmu, film, z którego filmowcy czerpią wzorce po dziś dzień. To także klasyczny film grozy. Alan przychodzi do gabinetu tajemniczego doktora Caligari, gdzie wróż Cesare przepowiada, iż Alan pożyje jeszcze tylko do zmroku. Faktycznie, mężczyzna zostaje zamordowany a wróżbita staje się głównym podejrzanym. Cesare ucieka przed pragnącym go zlinczować tłumem, ale w końcu umiera z wyczerpania. Sprawę w swoje ręce postanawia wziąć Francis, przyjaciel Alana, który domyśla się, iż za całą sprawą stoi tajemniczy doktor Caligari. Historia szalonego zbrodniarza, tytułowego dr Caligari, który zmusza swego pacjenta – somnambulika do popełniania ohydnych mordów, rozgrywa się na tle fantasmagorycznych, odrealnionych dekoracji, mających obrazować zwichniętą psychikę bohaterów. Film dzięki temu wyróżnia się intensywnym, pełnym fantasmagorii nastrojem, przypominającym senne koszmary i urojenia chorego człowieka. Jest utrzymany zarówno w tradycji niemieckiej literatury romantycznej i współgra z pełną niepokoju atmosferą pogrążonej w kryzysie Republiki Weimarskiej. Pierwotna wymowa filmu została złagodzona ujęciem opowieści w swego rodzaju cudzysłów scenariuszowy – w finale okazuje się bowiem, że cała historia jest wymysłem chorej fantazji pacjenta szpitala psychiatrycznego. Ów „nawias” powstał z nakazu władz studia DFB produkującego film, które nie chciało wyrazić zgody na prezentację pierwotnej wersji reżysera. Jednoznacznie wskazywała ona bowiem na odpowiedzialność cesarskich władz Rzeszy za klęskę w I Wojnie Światowej, które jak szalony Doktor miały zmuszać do mordów „zahipnotyzowanych” Niemców. Dodajmy, że film został nakręcony tuż po klęsce Niemiec. Dopiero po dokręceniu scen tworzących kontekst dla działań szalonego doktora, film mógł wejść na ekrany. Dzięki tym zmianom, zamiast prostego pamfletu politycznego powstało ponadczasowe dzieło penetrujące zakamarki ludzkiej psychiki. Gabinet doktora Caligari zapoczątkował także zjawisko ekspresjonizmu w sztuce filmowej i do dziś uznawany jest za pierwszy w historii film grozy. Co ważne dla nas – film jest dziełem rodowitego wrocławianina.

Aktor	Postać
Werner Krauss	Dr Caligari
Conrad Veidt	Cesare
Lil Dagover	Jane Olsen
Friedrich Fehér	Francis
Hans Heinrich von Twardowski	Alan
Rudolf Lettinger	Dr Olsen
Rudolf Klein-Rogge	Przestępca
Elsa Wagner	Gospodyni
Ludwig Rex	Morderca
Henri Peters-Arnolds	Młody lekarz
Hans Lanser-Rudolf	Starszy mężczyzna na ławce

Gabinet doktora Caligari - Spot nr 1 (polski)