Tokijska opowieść / Tōkyō Monogatari (1953)

„Tōkyō Monogatari” to monumentalne osiągnięcie Yasujiro Ozu, uznawanego za najbardziej japońskiego spośród japońskich reżyserów. Film z 1953 roku ukazuje podróż dwójki staruszków do Tokio, gdzie zamieszkują ich dorosłe dzieci. Mimo pozornej prostoty fabuły, siła tego wybitnego dzieła sztuki filmowej kryje się w mistrzowskiej realizacji, obejmującej wspaniałą grę aktorską, precyzyjne ustawienia kamery i wyjątkowy rytm opowiadania.

Historia rozpoczyna się od pary doświadczonych małżonków, Tomi (Chieko Higashiyama) i Shukishi (Chishû Ryû) Hirayamów, którzy zamieszkują urokliwą nadmorską japońską wioskę Onomichi. Ich najmłodsza córka Kyoko (Kyôko Kagawa) pracuje tam jako nauczycielka. Pomimo obecności w ich życiu trójki dorosłych dzieci, którzy rozsiedli się w różnych miastach, starsi Hirayamowie postanawiają wyruszyć w podróż do stolicy kraju, aby odwiedzić Koichiego (Sô Yamamura) i Kaneko (Haruko Sugimura). Zanim dotrą do celu, niespodziewanie zatrzymują się w Osace, aby odwiedzić syna Keiso (Shirô Osaka).

Po dotarciu do Tokio stajemy przed gorzką rzeczywistością. Wszystkie dzieci traktują wizytę rodziców jako uciążliwy obowiązek, przeszkadzający w realizacji codziennych planów. Ojciec i matka są dla nich problemem, który najlepiej rozwiązać, odsyłając ich do taniego hotelu. Jedyną osobą, która okazuje szczere zainteresowanie starszymi Hirayamami, jest owdowiała synowa Noriko (Setsuko Hara).

W miarę jak wizyta rodziców dobiega końca, dzieci zaczynają przemyślenia nad swoim postępowaniem. Nie tylko w kontekście tego konkretengo wyjazdu, lecz również w odniesieniu do całego swojego dorosłego życia. Ozu w sposób prosty, niemalże kronikarski, ukazuje życie trzech pokoleń Japończyków. Początkowe rozczarowanie i niespełnione nadzieje ustępują szybko zrozumieniu i pogodzeniu się ze zmianami, jakie przynosi życie. Film stawia pytania o naturę relacji rodzinnych, starzejącą się społeczność oraz wpływ czasu na wartość tradycji.

Wspaniałą moc „Tōkyō Monogatari” stanowi nie tylko jego głęboka treść, ale także sposób, w jaki Ozu ukazuje te tematy. Mistrzowskie posługiwania się kamerą, precyzja ujęć, subtelność psychologiczna i niezwykły rytm narracji sprawiają, że film ten zasługuje na uznanie jako arcydzieło sztuki filmowej. W porównaniu do kinematografii europejskiej, Ozu dzieli z Bergmanem, Olmim czy Rohmerem nie tylko subtelność psychologiczną, ale również zdolność ukazywania ludzkiego losu w sposób uniwersalny i niezapomniany.

Podczas podróży do Tokio, widzowie śledzą zmienne uczucia i oczekiwania starszych Hirayamów. Pragną zobaczyć, jak potoczyło się życie ich dzieci, czy osiągnęły szczęście, a także, czy wychowanie przełożyło się na to, by stały się porządnymi ludźmi. Wizyta u syna, lekarza pediatry, oraz u córki, która prowadzi własny zakład fryzjerski, otwiera przed nimi drzwi do różnych światów, w których ich dzieci odnajdują się w roli dorosłych jednostek.

Jednak, jak to często bywa, rzeczywistość okazuje się inna niż oczekiwania. Syn, uznawany za lekarza domowego, nie spełnia pokładanych w nim nadziei, a córka, po ślubie, staje się bardziej oschła i skąpa. Paradoksalnie, najcieplejszym przyjęciem cieszy się synowa, która pomimo tragicznych wydarzeń w swoim życiu zachowuje godność i optymizm. Ozu z wielką wrażliwością przedstawia proces starzenia się, zmiany relacji międzypokoleniowych i odchodzenia od marzeń młodości.

„Tōkyō Monogatari” jest nie tylko filmem o rodzinie i relacjach międzyludzkich, ale także subtelnie ukazuje społeczne zmiany, jakim podlega Japonia w latach powojennych. Znikające rozczarowanie Hirayamów i niespełnione nadzieje przeradzają się w spokojną refleksję nad ludzkim losem i nieuchronnymi przemianami, które przynosi bieg życia. Ozu w niezwykle prosty sposób dotyka uniwersalnych tematów, sprawiając, że „Tōkyō Monogatari” staje się arcydziełem, które przetrwało próbę czasu i nadal porusza widzów na całym świecie.