Palacz zwłok / Spalovač mrtvol (1968)

Film „Palacz zwłok” (oryginalny tytuł: „Spalovač mrtvol”) to psychologiczne studium szaleństwa, które stopniowo ogarnia głównego bohatera, Karla Kopfrkingla, pracownika praskiego krematorium. Karl jest szczęśliwy, ponieważ uwielbia swoją pracę jako palacz zwłok. Dla niego krematorium stanowi triumf ludzkości, gdzie ludzkie zwłoki zamieniają się wprost w popiół, a dusza, według jego przekonania, ulatuje w eter. Kopfrkingl odgrywa rolę jakby współczesnego Charona, pilnując każdego etapu tego makabrycznego procesu. Wszystko dzieje się sprawnie, higienicznie, a w tle rozbrzmiewa klasyczna muzyka, co sprawia, że Karl nie przestaje się uśmiechać.

Film ukazuje szaleństwo Karla jako formę ultra-konformizmu. Jego obsesyjna fascynacja czystością, higieną i klasyczną muzyką prowadzi go do niebezpiecznego ekstremizmu. Dla niego nawet czytanie o filozofii Tybetu staje się narzędziem do propagowania faszyzmu. Karl staje się swoistym predatorem, który potrafi wtopić się w tło, oczekując dogodnego momentu do realizacji swoich zabójczych skłonności.

Główny bohater, pracownik krematorium, jawi się jako jednostka psychopatyczna i maniakalna, obsesyjnie związana z wyobrażeniem człowieka jako martwego ciała, poddającego się przemianie w proch i popiół. Jego psychiczne uprzedzenia stają się podatne na wpływy skrajnej ideologii faszystowskiej, co prowadzi do zdrady narodu, donosicielstwa, morderstw i współudziału w masowej zagładzie ludzi.

Scenariusz filmu, powstały przy współpracy autora z reżyserem Jurajem Herzem, podkreśla temperament artystyczny Herzego, choć w niewielkim stopniu różni się od pierwowzoru literackiego. Rudolf Hrušínský w roli tytułowej odgrywa jedną ze swoich najbardziej pamiętnych postaci filmowych, dostarczając widzom wyjątkowego portretu psychopatycznego palacza zwłok.

W tekstach dotyczących dzieł Juraja Herza często podkreśla się obecność humorystycznego elementu, który, mimo swej pozornej lekkości, intensyfikuje atmosferę grozy w „Palaczu zwłok”. Tytułowy bohater, Karl Kopfrkingl, stanowi niepokojącą mieszankę konformizmu i dwulicowości. Jego eschatologiczne tyrady w drodze do burdelu, pomimo absurdalności, wywołują uczucie niepokoju. Jego łatwość ulegania hitlerowskiej ideologii nadal budzi przerażenie, a postać Kopfrkingla zdaje się być bardziej symboliczną metaforą niż rzeczywistym człowiekiem.

„Palacz zwłok” to klasyk czechosłowackiego kina, wyreżyserowany i zmontowany przez Juraja Herza w sposób wyjątkowy. Rudolf Hrušínský w roli głównej stworzył niezapomnianą postać, której psychopatyczne skłonności w połączeniu z elementami humorystycznymi budują niezwykle sugestywną i mroczną atmosferę tego filmu.