Eroica (1957)

„Eroica” (1957) to film reżysera Andrzeja Munka, który stanowi jedno z kamieni milowych „szkoły polskiej” kinematografii. Jest to fascynujące dzieło, będące swoistym rozrachunkiem z mitologizowaniem wojennej przeszłości, a jednocześnie unikatowe w gatunku, składające się z dwóch luźno ze sobą związanych tematycznie nowel.

W pierwszej części filmu, zatytułowanej „Scherzo alla polacca,” Munk ukazuje losy warszawskiego cwaniaka Dzidziusia Górkiewicza (w tej roli Edward Dziewoński). Bohater ten, początkowo unikający udziału w Powstaniu Warszawskim, zostaje przypadkowo wciągnięty w wir wydarzeń. Choć jego czyn bohaterski zdaje się być przypadkowy, staje się istotnym elementem tej dramatycznej historii. Dzidziuś, zamiast unikać walki, podejmuje trudną misję pośrednictwa między powstańcami a stacjonującymi w pobliżu wojskami węgierskimi. Mimo trudności, nie rezygnuje ze swego hedonistycznego stylu życia, upijając się winem i flirtując z pewną telefonistką.

W drugiej części, zatytułowanej „Ostinato – lugubre,” Munk przenosi widzów do niemieckiego oflagu, gdzie uwięzieni polscy oficerowie czerpią nadzieję z powtarzanej legendy o ucieczce porucznika Zawistowskiego. W rzeczywistości jednak, porucznik ten, w wyjątkowej roli pułkownika Zawistowskiego (w tej roli ukrywający się nad sufitem obozowej łaźni schorowany Kazimierz Rudzki), pozostaje cały czas w obozie, ukrywając się przed gestapo. Mit o cudownie ocalałym żołnierzu staje się fundamentem „normalnego” życia więźniów, pomagając im przetrwać trudne chwile. Szczególną uwagę zasługuje postać Turka, kreowana przez Kazimierza Rudzkiego, który w wieku 46 lat zanotował udany debiut filmowy pod okiem Munka.

Film „Eroica” oparty jest na prozie Jerzego Stefana Stawińskiego, a mimo że reżyser zrezygnował z adaptacji jednej z nowel, „Con bravura,” opowiadającej o tajnej kurierce, film i tak zachwyca swoją głębią i niezwykłą narracją. Munk doskonale balansuje między dramatem a humorem, między bohaterstwem a cynizmem, tworząc film, który nie tylko skupia się na wojennych wydarzeniach, ale również analizuje psychologię postaci i ich reakcje na ekstremalne sytuacje.

Warto podkreślić, że „Eroica” to nie tylko opowieść o wydarzeniach historycznych, ale także subtelne spojrzenie na polską mitologię wojenną. Munk, zamiast gloryfikować bohaterstwo, stawia pytania o sens wojny, wartość bohaterskich czynów, a także rolę mitów w kształtowaniu rzeczywistości. W ten sposób film staje się głębokim studium ludzkiej natury w obliczu ekstremalnych okoliczności.

W „Eroica,” Andrzej Munk doskonale oddaje ducha swojej epoki, tworząc arcydzieło, które przetrwało próbę czasu i pozostaje jednym z najważniejszych dzieł polskiego kina. Jego umiejętność łączenia różnych tonacji, od humorystycznej po dramatyczną, sprawia, że film ten wciąż porusza i zmusza do refleksji nad ludzkimi losami w czasach wojny.