Zwierciadło / Zerkalo (1975)

Film „Zwierciadło” (tytuł oryginalny: „Zerkalo”), wyreżyserowany w 1975 roku przez Andrieja Tarkowskiego, otwiera się symbolicznym zdaniem: „Mogę mówić swobodnie”. To zdanie pada w prologu, wypowiedziane przez pacjenta, któremu seans hipnozy przywrócił zdolność do mówienia. To zdanie staje się kluczem do najbardziej osobistego dzieła tego rosyjskiego mistrza kina artystycznego.

Andriej Tarkowski ujawnia, że „Zwierciadło” jest swoistą spowiedzią z własnego życia. Film ukazuje wszystkie kluczowe epizody, każdy z nich osadzony w historii rodziny reżysera. „Wszystkie epizody miały miejsce w historii mojej rodziny. Wszystkie, co do jednego” – wyznaje Tarkowski. Ten film to nie tylko opowieść autobiograficzna, lecz także filozoficzne rozważania nad sensem życia, śmiercią i pamięcią.

Akcja filmu skupia się wokół umierającego bohatera, który refleksyjnie zastanawia się nad istotą istnienia. W filmie przenosimy się przez różne etapy jego życia, podążając za nim od wspomnień z wojennego dzieciństwa, poprzez sceny z życia dorosłego, aż po chwilę z jego młodości. Cała narracja jest skomplikowaną mozaiką czasową, gdzie przeszłość, teraźniejszość i przyszłość splatają się w jedną organiczną całość.

Jednym z kluczowych wątków filmu jest relacja między bohaterem a jego matką. To właśnie te relacje wywierają istotny wpływ na późniejsze związki bohatera z kobietami. Matka staje się centralną postacią, istotnym źródłem wzruszeń i konfliktów, a jednocześnie fundamentem dla rozwoju głównego bohatera. W filmie Tarkowskiego, matczyna miłość jest siłą napędową, kształtującą bohatera i wpływającą na jego decyzje życiowe.

Reżyser, z niezwykłą precyzją, posługuje się środkami filmowymi, aby oddać głębokość emocji i filozoficzne rozważania. Jego misternie skomponowane kadry pełnią funkcję jak lustra, odbijając nie tylko zewnętrzny świat, ale również wewnętrzny świat bohatera. Charakterystyczne dla twórczości Tarkowskiego długie ujęcia, subtelną grę świateł i cieni, oraz precyzyjne kadrowanie sprawiają, że „Zwierciadło” staje się prawdziwym dziełem sztuki wizualnej.

Warto zauważyć, że film ten nie jest tradycyjną narracją, lecz bardziej poetyckim eksperymentem z formą. Tarkowski zaskakuje widza nieciągłościami czasowymi, surrealistycznymi elementami oraz symbolicznymi motywami. Jednakże, mimo pozornej skomplikowania struktury, każda scena jest jak element układanki, składający się na kompletny obraz życia bohatera.

„Zwierciadło” Tarkowskiego to nie tylko film o jednostce, ale także medytacja nad historią narodu i kondycją ludzką. Wykorzystując własne doświadczenia i wspomnienia, reżyser tworzy uniwersalne dzieło sztuki, poruszające tematy uniwersalne i ponadczasowe. Film ten stawia pytania o sens istnienia, pamięci i miłości, nie oferując jednoznacznych odpowiedzi, ale pozostawiając widza z głębokimi refleksjami i emocjonalnym doświadczeniem.